LIBER MORTUORUM
seu
Pia memoria Patrum ac Fratrum Ordinis S.P.N. Francisci
vulgo Bernardinorum, in Polonia, ab anno 1815 usque ad nostra tempora
in Domino defunctorum

* * * *
KSIĘGA ZMARŁYCH
czyli
Pobożne wspomnienie Ojców i Braci Zakonu Ś.O.N. Franciszka
popularnie Bernardynów w Polsce, zmarłych w Panu
od roku 1815 aż do naszych czasów

Zebrane w Krakowie u św. Bernardyna R.P. 1940 przez o. Romualda Gustawa OFM,
uzupełnione R.P. 2020 przez o. Władysława Czarniaka OFM

Redakcja, przygotowanie do druku
Wenancjusz Stasiuk OFM

str. 436, format 175 x 250 mm, oprawa twarda, tłoczenia, złocenia
* * * *

Pochwalony bądź, Panie mój, przez siostrę naszą śmierć cielesną.
św. Franciszek z Asyżu, Pieśń słoneczna

                                Słowo wprowadzenia
Jedną z ważniejszych powinności życia zakonnego jest modlitwa za zmarłych, zwłaszcza za zmarłych współbraci. Święty Franciszek z Asyżu nie tyle więc zaleca, co wręcz nakazuje nam modlić się za zmarłych: „Klerycy niech odmawiają oficjum oraz modlą się za żywych i umarłych” (Reguła niezatwierdzona 3,4). A nieco dalej dodaje: „Za zmarłych braci niech odmawiają «Z głębokości›› (Ps 130) i Ojcze nasz” (3,7). Bracia zaś nieklerycy mają odmawiać „za zmarłych siedem Ojcze nasz oraz Wieczny odpoczynek” (3,10). W Regule zatwierdzonej Seraficki Patriarcha mówi na ten temat krótko: „I niech modlą się za zmarłych” (3,4). Jego wzorem także nasze statuty partykularne ponawiają to zalecenie i podają odnośnie do niego szczegółowe przepisy. Niezwykle żywa tradycja modlitwy za zmarłych współbraci, którzy na ziemi kształtowali swoje życie według wzoru Serafickiego Ojca Franciszka, a także za swoich zmarłych rodziców, krewnych, przyjaciół i dobrodziejów, istnieje od samego początku historii naszego Zakonu na ziemiach polskich i wypływa nie tyle z nakazu prawa, ile z potrzeby serca i głębokiej wiary.

Z potrzeby serca i z umiłowania już prawie 600-letnich dziejów naszej bernardyńskiej Prowincji zrodziła się inicjatywa przygotowania i wydania drukiem niniejszej księgi, mającej służyć pomocą w modlitwie za współbraci, którzy wyprzedzili nas w pielgrzymce wiary. Wierząc w świętych obcowanie i moc modlitwy wstawienniczej, z pomocą tej księgi pragniemy każdego z nich wspominać po imieniu we wspólnocie w dniu ich narodzin dla wieczności i polecać łaskawości Pana. Mamy też głęboką nadzieję, że kiedy i nasze imiona zostaną zapisane w niniejszej księdze, nasi następcy w powołaniu także będą orędować za nami u Boga.

Z wdzięcznością więc witam i przyjmuję pierwsze w historii naszej Prowincji wydanie drukiem Liber Mortuorum i dziękuję Współbraciom, którzy przyczynili się do tego dzieła. Słowa wdzięczności kieruję do o. Władysława Czarniaka OFM za kontynuowanie pracy rozpoczętej przez o. Romualda Gustwa OFM i skrupulatne uzupełnienie informacji o zmarłych na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci zakonnikach naszej Prowincji. Wyrazy wdzięczności i uznania kieruję także pod adresem osoby o. Wenancjusza Stasiuka OFM, dyrektora naszego Wydawnictwa Calvarianum, za inicjatywę opracowania niniejszego dzieła i staranne przygotowanie Księgi Zmarłych do druku. Nasza Prowincja – jako macierzysta dla odrodzonej w 2004 roku Prowincji pw. św. Michała Archanioła na Ukrainie – cieszy się również z faktu, że nasi Współbracia, pomni na wspólne dziedzictwo i historię, także w klasztorach ukraińskich będą modlić się za naszych wspólnych zmarłych poprzedników, korzystając z tejże księgi.

Niech Pan nam wszystkim błogosławi, a naszym zmarłym Braciom oczekującym chwalebnego zmartwychwstania da udział w radościach życia wiecznego.

Teofil Czarniak OFM
minister prowincjalny

Kalwaria Zebrzydowska, Zmartwychwstanie Pańskie, 12 kwietnia 2020 roku


Wiadomości wstępne

Od samego początku istnienia Zakonu naszego na ziemiach polskich, notowano zawsze w klasztorach imiona zmarłych Ojców i Braci. Spisy te zrazu bardzo niedokładne, bez podania dat śmierci, umieszczano w zakrystii, na tablicach, by bracia wspominali o zmarłych w swoich modlitwach.

Już pod koniec XV wieku pojawiają się w poszczególnych klasztorach osobne księgi, w których zapisywano zmarłych w danym klasztorze. Były to więc tylko nekrologi lokalne. Później poczęto uwzględniać również i tych, którzy zmarli w innych klasztorach prowincji.

W latach 1530 – 1531 Innocenty z Kościana, kustosz poznański oraz jego wikary Józef z Ponieca, zestawili katalog zmarłych we wszystkich klasztorach bernardyńskich, układając go według każdego klasztoru z osobna. Ten spis zmarłych w następnych latach uzupełniano, ale zmieniono jego układ, mianowicie nazwiska zmarłych zestawiano wedle dat rocznych. Była to więc dalsza faza rozwojowa nekrologu.

Wreszcie w r. 1744 Generał Zakonu; o. Kajetan Politi a Laurino, za aprobatą pap. Benedykta XIV, polecił we wszystkich prowincjach sporządzić nowe nekrologi, w których by zmarli byli umieszczeni pod dniem swej śmierci. Cel tego rozporządzenia był praktyczny. Nakazał mianowicie równocześnie O. Generał, by codziennie w refektarzu przed obiadem czytano nazwiska tych zmarłych Ojców i Braci, którzy w tym dniu zeszli z tego świata i odmawiano za nich psalm De profundis wraz z modlitwą Absolve. Od tego też czasu zwyczaj ten istnieje w całym naszym Zakonie.

Ponieważ Zakon nasz w Polsce miał podówczas cztery prowincje /małopolską, wielkopolską, litewską i ruską/ każda z tych prowincji postarała się wtedy dla siebie o taki nekrolog, obejmujący zmarłych swych członków.

Obecnie do naszej prowincji Niepokalanego Poczęcia Najśw. Marii Panny w Polsce należą klasztory z trzech dawnych prowincji bernardyńskich, stąd nekrologi dotychczas używane, były różne. Tak np. Lwów posługiwał się nekrologiem prowincji ruskiej z późniejszymi uzupełnieniami, Kraków, nekrologiem prowincji małopolskiej, a Piotrków nekrologiem prowincji wielkopolskiej. Tylko zmarłych Ojców i Braci prowincji litewskiej nie wspominaliśmy nigdy przy naszych modlitwach, gdyż ani jeden klasztor litewski nie należy do naszej obecnej prowincji. Jako spadkobiercy tradycji wszystkich bernardyńskich prowincji Polski przedrozbiorowej, winniśmy i o tamtych braciach naszych pamiętać. Dzięki temu, że w naszym archiwum znalazły się nekrologi klasztorów Dubna i Zasławia, przydzielonych w r. 1816 do prowincji litewskiej, możemy zmarłych w tej prowincji uwzględnić.

W związku z tym przedłożyłem w r. 1938 projekt nowego jednolitego nekrologu N. O. Prowincjałowi Metodemu Sikorze. Projekt ten N. O. Prowincjał zatwierdził i równocześnie polecił mi jego wykonanie.

Zasady, jakich przy układaniu tej nowej księgi zmarłych się trzymałem, są następujące:

1/ „Terminus a quo” przyjąłem rok 1815, ze względu na jego znaczenie historyczne, wtedy bowiem po kongresie wiedeńskim zostały ustalone granice państw zaborczych na ziemiach polskich, które bez większych zmian utrzymały się aż do traktatu wersalskiego, a równocześnie tym samym zostały ustalone granice prowincji bernardyńskich.

2/ Uwzględniłem w tym nekrologu zmarłych od r. 1815 Ojców i Braci wszystkich prowincji bernardyńskich, bez względu na miejsce śmierci i przynależność do prowincji.

3/ W wypadkach wątpliwych, gdy źródła, z których korzystałem, podawały niejednakowo brzmienie nazwiska niektórych zmarłych oraz datę śmierci, przyjmowałem to, co uważałem za najprawdopodobniejsze. Z dwóch dat różnych, nie dających się absolutnie uzgodnić, przyjmowałem wcześniejszą.

4/ Nazwę miejscowości podawałem w brzemieniu polskim, stosownie do przyjętej obecnie praktyki.

Zdaję sobie sprawę, że praca nie jest wolna od usterek. Niestety jednak nie wszystkie źródła były mi dostępne. Po wykorzystaniu wszystkich zachowanych dokumentów oraz sprawdzeniu aktów parafialnych, niejedno prawdopodobnie uległoby zmianie.

Mam nadzieję, że przy Bożej pomocy uda mi się w przyszłości opracować nekrolog kompletny, zawierający dokładny spis wszystkich zmarłych naszych Ojców i Braci od samego początku istnienia Zakonu w Polsce z dołączeniem ważniejszych danych z ich życia, oraz indeksami osób i miejscowości. Sądzę, że taka księga zmarłych najlepiej odpowiadałaby wszystkim potrzebom i przyczyniłaby się do zwiększenia zainteresowania przeszłością naszego Zakonu i umiłowania jego dziejów.

Romuald Gustaw OFM

Kraków, dnia 18 stycznia 1940 r.